Saptahik
'सायद म भोलि जन्मेर हिजो मर्नेछु...'
विज्ञान साहित्य रच्नेहरू कल्पनाको त्यो जगत्मा पुग्छन्, जहाँ वस्तु शून्यता मात्र होइन समय शून्यता पनि हुन्छ । सायद त्यही भएर होला, विज्ञान साहित्यका साधक सरुभक्तले 'गेस्टिमेसन' कथामा माथिको हरफ लेखेको । 'विज्ञान कथा भाग १' मा यस्तै-यस्तै आश्चर्यजनक, रोमाञ्चक र मनमोहक वैज्ञानिक कल्पना गरेका छन्, यी लेखकले । यतिसम्म कि, एउटा कथामा छोराले बाउ पाउँछ र मान्छेको उमेर बढ्दै जानुको साटो घट्दै जान्छ ।
नेपाली साहित्यमा विज्ञान कथा लेखिन थालेको ६ दशक भइसक्दा पनि यसमा कलम चलाउनेको सङ्ख्या न्यून छ । तिनै न्यूनमध्येका एक निरन्तर साधक हुन्- सरुभक्त । लेखक मात्र होइन, यसका पाठक पनि कम छन् । यसबारे अध्ययन-अनुसन्धान पनि कमै भएका छन् । हुनुपर्ने जति चर्चा भएको छैन । २०४३ सालमा 'इथरमा कोरिएको प्रेमपत्र' एकाङ्की लेखी विज्ञान साहित्य लेखन आरम्भ गरेका सरुभक्तले त्यसको अर्को वर्षदेखि विज्ञानकथा लेख्न थालेको पाइन्छ । उनका यसअघि नै 'एक अविनवको आत्मकथा', 'छोरी ब्रह्माण्ड', 'यामागल', 'पदार्थहरूको गीत' प्रकाशित भइसकेका छन् ।
'विज्ञान कथा भाग १' मा सरुभक्तका केही पुराना र केही नयाँ विज्ञान कथा सङ्कलित छन् । विज्ञानका विविध शाखा र उपशाखाका विभिन्न विषयलाई कल्पना र कलाको जलप लगाएर सुन्दर कथा लेखेका छन् यिनले । यस संग्रहको पहिलो कथा 'हेल्लो.....ल्होत्से....हेल्लो ?' ले अन्तरिक्ष यात्राको वर्णन गर्छ । यसमा एक नेपाली विश्वकर्माले अन्तरिक्षको साहसिक यात्रा गरी अन्तरिक्ष सम्मेलनमा भाग लिएको उल्लेख छ । 'समयको तस्बिर', 'फ्रान्केन्स्टाइन यात्रा' र 'समय सीमा' शीर्षकका कथामा पनि अन्तरिक्ष यात्राबारे लेखिएको छ । एउटै विषयका भए पनि प्रत्यक कथाको कल्पना र यात्रा प्रकार फरक-फरक छ ।
'हृदयको पाँचौं कोठा', 'टेस्टट्युब बाबु', 'पराधुनिक मानव-१', 'पराधुनिक मानव-२', 'अआयामिक', 'समानान्तर वक्ररेखाहरू', 'सम्पिडायग्नोसिस' र 'वर्णमाला' कथा चिकित्साशास्त्रका विषयमा आधारित छन् । यी कथामा कतै मान्छेको दीर्घ जीवनका कल्पना गरिएको छ । कुनैमा 'क्लोनिङ' पद्घतिबाट छोरोले बाउ जन्माउने अनौठो कल्पना छ । कतै महाभारतको पौराणिक कथालाई आधुनिक विज्ञानअनुसार बुनिएको छ । दूरदर्शनबाट रोगीको उपचार, रोबोट र मान्छेका अङ्ग साटफेरको कल्पना, जिनको नवीनतम अध्ययनका विषयलाई पनि सरुभक्तले यस संग्रहमा समेटेका छन् ।
रोबोटलाई लिएर लेखिएका 'सायद यो प्रेमको कथा हो/होइन', 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'एउटा प्रेमको कथा जो घटित भएको छैन' र 'यामागल' कथा चाखलाग्दा छन् । 'विर्वतन-२', 'जीवाश्म शिलाको नाटक/कविता', 'गेस्टिमेसन' र 'सम्पिडायग्नोसिस' जस्ता प्रागएैतिहासिक विषयका विज्ञान कथा पनि रोचक छन् ।
यसमा समेटिएको 'क्रमशः वर्तमान' पृथ्वीको गर्भमा नयाँ यान्त्रिक समाज निर्माण गरिएको विषयमा लेखिएको सम्भावित सहरको कथा हो । 'सार्क मिसाइल' मौसम विज्ञानमा आधारित छ । 'यान्त्रिक वृक्ष' कथाले वातावरणीय विज्ञानको विषयलाई उठान गरेको छ ।
यी कथामा सरुभक्त नेपाली परिवेश र नेपाली पात्र प्रयोगमा रमाएका छन् । धेरैभन्दा धेरै नेपाली वैज्ञानिकहरूलाई पात्र बनाएर उभ्याएका छन् उनले । मानवीय पात्र, अतिमानवीय पात्र र यान्त्रिक पात्र (रोबोट) लाई स्थान दिएका उनले अन्य ग्रहीय जीव पात्रलाई भने समेटेका छैनन् यस सङ्ग्रहमा ।
वैज्ञानिक अन्तरदृष्टि विज्ञानकथाको मूल चुरो हो । विज्ञानमा आधारित द्वन्द्व विज्ञानकथाको मुख्य सम्पत्ति हो । 'एउटा प्रेमको कथा जुन घटित भएको छैन,' 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'सायद यो प्रेमको कथा हो/होइन' जस्ता कथामा सरुभक्तले यस्तै द्वन्द्व र कौतूहलको राम्रो संयोजन गरेका छन् । 'सार्क मिसाइल', 'आदिम', 'अआयामिक' जस्ता केही कथामा द्वन्द्व शिथिल छ, जुन यस संग्रहको कमजोर पक्ष हो । कतिपय आरम्भ, मध्य र अन्त्य संरचना शैलीका कथामा द्वन्द्व शिथिल हुँदा अलि अस्वाभाविक लाग्छ ।
शैली र संरचनामा विविधता हुनु यस संग्रहको विशेषता हो । उत्तरआधुनिक चिन्तन र विज्ञानका विभिन्न आयामका नौला प्रस्तुतिको सङ्गम बनेको छ, यो कथासङ्ग्रह । यसका धेरै कथा तृतीय पुरुष र केही प्रथम पुरुष दृष्टिबिन्दुमा आधारित छन् ।
नेपाली विज्ञानकथा इतिहासमा सरुभक्त दोस्रो चरणका आरम्भकर्तार् हुन् । ठोस विज्ञानकथा (हार्ड साइन्सफिक्सन) लेखेर नेपाली साहित्यको यस फाँटलाई नयाँ आयाम दिएका छन् यी कथाकारले । यो संग्रहमा पनि धेरै ठोस विज्ञानकथा समेटिएका छन् । त्यस्तै यसमा सरल विज्ञान कथाहरू पनि संग्रहित छन् । जसले सामाजिक र नैतिक परिणामलाई जोड दिन्छ । यस्ता कथाले विज्ञानको आलोचनाका साथै मानवीय भविष्यबारे प्रश्न उठाएको छ । 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'एउटा प्रेमको कथा जो घटित भएको छैन', 'हृदयको पाँचौं कोठा', 'सायद यो प्रेमको कथा हो /होइन' जस्ता कथा यस धारमा लेखिएका छन् ।
विज्ञान र प्रविधिको विकासले समग्र मानव समाज र पृथ्वीलाई उन्नत र सुखी बनाउने धारणा यस संग्रहका धेरै कथाले राखेका छन् । केही कथा निराशावादी 'टोन' मा पनि छन् । समग्रमा यो संग्रह नेपाली विज्ञान कथाको संसार चियाउन मद्दत पुर्याउने एउटा सुन्दर झ्याल बन्न सफल छ ।
विज्ञान—कथा भाग १
विधा : विज्ञान कथासङ्ग्रह
लेखक : सरुभक्त
प्रकाशक : फाइन
'सायद म भोलि जन्मेर हिजो मर्नेछु...'
विज्ञान साहित्य रच्नेहरू कल्पनाको त्यो जगत्मा पुग्छन्, जहाँ वस्तु शून्यता मात्र होइन समय शून्यता पनि हुन्छ । सायद त्यही भएर होला, विज्ञान साहित्यका साधक सरुभक्तले 'गेस्टिमेसन' कथामा माथिको हरफ लेखेको । 'विज्ञान कथा भाग १' मा यस्तै-यस्तै आश्चर्यजनक, रोमाञ्चक र मनमोहक वैज्ञानिक कल्पना गरेका छन्, यी लेखकले । यतिसम्म कि, एउटा कथामा छोराले बाउ पाउँछ र मान्छेको उमेर बढ्दै जानुको साटो घट्दै जान्छ ।
नेपाली साहित्यमा विज्ञान कथा लेखिन थालेको ६ दशक भइसक्दा पनि यसमा कलम चलाउनेको सङ्ख्या न्यून छ । तिनै न्यूनमध्येका एक निरन्तर साधक हुन्- सरुभक्त । लेखक मात्र होइन, यसका पाठक पनि कम छन् । यसबारे अध्ययन-अनुसन्धान पनि कमै भएका छन् । हुनुपर्ने जति चर्चा भएको छैन । २०४३ सालमा 'इथरमा कोरिएको प्रेमपत्र' एकाङ्की लेखी विज्ञान साहित्य लेखन आरम्भ गरेका सरुभक्तले त्यसको अर्को वर्षदेखि विज्ञानकथा लेख्न थालेको पाइन्छ । उनका यसअघि नै 'एक अविनवको आत्मकथा', 'छोरी ब्रह्माण्ड', 'यामागल', 'पदार्थहरूको गीत' प्रकाशित भइसकेका छन् ।
'विज्ञान कथा भाग १' मा सरुभक्तका केही पुराना र केही नयाँ विज्ञान कथा सङ्कलित छन् । विज्ञानका विविध शाखा र उपशाखाका विभिन्न विषयलाई कल्पना र कलाको जलप लगाएर सुन्दर कथा लेखेका छन् यिनले । यस संग्रहको पहिलो कथा 'हेल्लो.....ल्होत्से....हेल्लो ?' ले अन्तरिक्ष यात्राको वर्णन गर्छ । यसमा एक नेपाली विश्वकर्माले अन्तरिक्षको साहसिक यात्रा गरी अन्तरिक्ष सम्मेलनमा भाग लिएको उल्लेख छ । 'समयको तस्बिर', 'फ्रान्केन्स्टाइन यात्रा' र 'समय सीमा' शीर्षकका कथामा पनि अन्तरिक्ष यात्राबारे लेखिएको छ । एउटै विषयका भए पनि प्रत्यक कथाको कल्पना र यात्रा प्रकार फरक-फरक छ ।
'हृदयको पाँचौं कोठा', 'टेस्टट्युब बाबु', 'पराधुनिक मानव-१', 'पराधुनिक मानव-२', 'अआयामिक', 'समानान्तर वक्ररेखाहरू', 'सम्पिडायग्नोसिस' र 'वर्णमाला' कथा चिकित्साशास्त्रका विषयमा आधारित छन् । यी कथामा कतै मान्छेको दीर्घ जीवनका कल्पना गरिएको छ । कुनैमा 'क्लोनिङ' पद्घतिबाट छोरोले बाउ जन्माउने अनौठो कल्पना छ । कतै महाभारतको पौराणिक कथालाई आधुनिक विज्ञानअनुसार बुनिएको छ । दूरदर्शनबाट रोगीको उपचार, रोबोट र मान्छेका अङ्ग साटफेरको कल्पना, जिनको नवीनतम अध्ययनका विषयलाई पनि सरुभक्तले यस संग्रहमा समेटेका छन् ।
रोबोटलाई लिएर लेखिएका 'सायद यो प्रेमको कथा हो/होइन', 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'एउटा प्रेमको कथा जो घटित भएको छैन' र 'यामागल' कथा चाखलाग्दा छन् । 'विर्वतन-२', 'जीवाश्म शिलाको नाटक/कविता', 'गेस्टिमेसन' र 'सम्पिडायग्नोसिस' जस्ता प्रागएैतिहासिक विषयका विज्ञान कथा पनि रोचक छन् ।
यसमा समेटिएको 'क्रमशः वर्तमान' पृथ्वीको गर्भमा नयाँ यान्त्रिक समाज निर्माण गरिएको विषयमा लेखिएको सम्भावित सहरको कथा हो । 'सार्क मिसाइल' मौसम विज्ञानमा आधारित छ । 'यान्त्रिक वृक्ष' कथाले वातावरणीय विज्ञानको विषयलाई उठान गरेको छ ।
यी कथामा सरुभक्त नेपाली परिवेश र नेपाली पात्र प्रयोगमा रमाएका छन् । धेरैभन्दा धेरै नेपाली वैज्ञानिकहरूलाई पात्र बनाएर उभ्याएका छन् उनले । मानवीय पात्र, अतिमानवीय पात्र र यान्त्रिक पात्र (रोबोट) लाई स्थान दिएका उनले अन्य ग्रहीय जीव पात्रलाई भने समेटेका छैनन् यस सङ्ग्रहमा ।
वैज्ञानिक अन्तरदृष्टि विज्ञानकथाको मूल चुरो हो । विज्ञानमा आधारित द्वन्द्व विज्ञानकथाको मुख्य सम्पत्ति हो । 'एउटा प्रेमको कथा जुन घटित भएको छैन,' 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'सायद यो प्रेमको कथा हो/होइन' जस्ता कथामा सरुभक्तले यस्तै द्वन्द्व र कौतूहलको राम्रो संयोजन गरेका छन् । 'सार्क मिसाइल', 'आदिम', 'अआयामिक' जस्ता केही कथामा द्वन्द्व शिथिल छ, जुन यस संग्रहको कमजोर पक्ष हो । कतिपय आरम्भ, मध्य र अन्त्य संरचना शैलीका कथामा द्वन्द्व शिथिल हुँदा अलि अस्वाभाविक लाग्छ ।
शैली र संरचनामा विविधता हुनु यस संग्रहको विशेषता हो । उत्तरआधुनिक चिन्तन र विज्ञानका विभिन्न आयामका नौला प्रस्तुतिको सङ्गम बनेको छ, यो कथासङ्ग्रह । यसका धेरै कथा तृतीय पुरुष र केही प्रथम पुरुष दृष्टिबिन्दुमा आधारित छन् ।
नेपाली विज्ञानकथा इतिहासमा सरुभक्त दोस्रो चरणका आरम्भकर्तार् हुन् । ठोस विज्ञानकथा (हार्ड साइन्सफिक्सन) लेखेर नेपाली साहित्यको यस फाँटलाई नयाँ आयाम दिएका छन् यी कथाकारले । यो संग्रहमा पनि धेरै ठोस विज्ञानकथा समेटिएका छन् । त्यस्तै यसमा सरल विज्ञान कथाहरू पनि संग्रहित छन् । जसले सामाजिक र नैतिक परिणामलाई जोड दिन्छ । यस्ता कथाले विज्ञानको आलोचनाका साथै मानवीय भविष्यबारे प्रश्न उठाएको छ । 'अक्सिजनबिनाको मान्छे', 'एउटा प्रेमको कथा जो घटित भएको छैन', 'हृदयको पाँचौं कोठा', 'सायद यो प्रेमको कथा हो /होइन' जस्ता कथा यस धारमा लेखिएका छन् ।
विज्ञान र प्रविधिको विकासले समग्र मानव समाज र पृथ्वीलाई उन्नत र सुखी बनाउने धारणा यस संग्रहका धेरै कथाले राखेका छन् । केही कथा निराशावादी 'टोन' मा पनि छन् । समग्रमा यो संग्रह नेपाली विज्ञान कथाको संसार चियाउन मद्दत पुर्याउने एउटा सुन्दर झ्याल बन्न सफल छ ।
विज्ञान—कथा भाग १
विधा : विज्ञान कथासङ्ग्रह
लेखक : सरुभक्त
प्रकाशक : फाइन
No comments :
Post a Comment